انواع داروهای کاهنده فشار خون: راهنمای جامع

فشار خون بالا یک بیماری شایع است که می تواند منجر به عوارض جدی سلامتی مانند بیماری قلبی، سکته مغزی و نارسایی کلیه شود. داروهای کاهنده فشار خون یکی از موثرترین راه های درمان و کنترل فشار خون بالا هستند.

در این مقاله جامع، به بررسی انواع مختلف داروهای کاهنده فشار خون، نحوه عملکرد آنها، عوارض جانبی احتمالی و موارد استفاده از آنها می پردازیم. همچنین در مورد نحوه مصرف ایمن و موثر این داروها و نحوه تعامل آنها با سایر داروها یا درمان ها اطلاعاتی ارائه خواهیم داد.

1- دیورتیک‌ها (Diuretics)

یکی از دسته‌های دارویی رایج که برای کنترل فشار خون استفاده می‌شوند، دیورتیک‌ها هستند که ادرار آور اند.

دیورتیک‌ها با تاثیر بر کلیه‌ها برای دفع بیشتر سدیم و آب، و کاهش حجم مایعات بدن بر کنترل فشار خون موثرند.

تیازیدها، دیورتیک‌هایی هستند که برای  درمان فشار خون بالا استفاده می‌شوند. از داروهای دسته تیازید می‌توانیم به  هیدروکلروتیازید ، اینداپامید  و کلرتالیدون  اشاره کنیم.  

استفاده از دیورتیک فورسماید  (لازیکس )، به عنوان درمان فشارخون بالا توصیه نمی‌شود، مگر در شرایطی که بیمار نارسایی قلبی نیز داشته باشد.

اثرات جانبی:

اثرات جانبی با استفاده دوزهای کم تیازید غیر معمول است. ضعف، گرفتگی عضلات و علائم دیگر ممکن است به علت کاهش سطح سدیم، پتاسیم و آب باشد. سایر علائم ممکن است شامل ناتوانی جنسی و حملات نقرس باشند.

در بعضی موارد، یک مکمل پتاسیم یا داروهای نگهدارنده پتاسیم (مثل اسپیرنولاکتون، آمیلوراید یا تریامترن) در ترکیب با تیازید مصرف می‌شود، زیرا تیازید سبب افزایش دفع ادراری پتاسیم و کاهش پتاسیم خون می‌شود.

هیدروکلرتیازید:

هیدروکلرتیازید یکی از رایج ترین دیورتیک‌های مصرفی می‌باشد.

اغلب دوز ۱۲.۵ میلی‌گرم برای درمان فشار خون کافی است و دوزهای بالاتر به خاطر عوارض، محدود می‌شود.

اینداپامید:

داروی اینداپامید یک داروی دیورتیک است که از آن در درمان فشار خون و همچنین در مورد ادم و تورم شدید مرتبط با نارسایی قلبی استفاده می‌شود.  

عوارض جانبی اینداپامید: (بروز عوارض ناشایع است) افت فشار خون، گرگرفتگی، سرگیجه، سبکی سر، سردرد، خستگی، خواب آلودگی، بی اشتهایی، تهوع/استفراغ، شب ادراری، پرادراری، تاری دید  

2- مهار کننده‌های سیستم رنین آنژیوتانسین (Renin–Angiotensin System Blocking drug)

سیستم رنین-آنژیوتانسین-آلدوسترون (RAAS) یک سیستم هورمونی است که فشارخون و تعادل آب (مایعات بدن) را تنظیم می‌کند.

داروهای این گروه با یکی از دو مکانیسم زیر اثر می‌کنند:

1. مهار آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE inhibitors)

2. مسدود کننده گیرنده آنژیوتانسین (ARB)

این داروها از طریق کاهش عملکرد آنژیوتانسین و اثر بر روی عروق کلیوی باعث کاهش فشار خون می‌شوند.  

چند نمونه از این داروها:

مهارکننده‌های ACE شامل کاپتوپریل، انالاپریل و لیزینوپریل

مسدود کننده گیرنده آنژیوتانسین مثل لوزارتان، والزارتان

اثرات جانبی:  

در برخی از بیماران، مهارکننده‌های ACE موجب سرفه‌های خفیف و خشک پایدار می‌شوند که با قطع دارو برگشت پذیر است. عوارض جانبی رایج عبارتند از: خشکی دهان، تهوع، بثورات پوستی، درد ماهیچه، افزایش پتاسیم خون و به ندرت اختلال عملکرد کلیه.

یکی از عوارض جدی مهار کننده‌های ACE، آنژیوادما است که در 0.1 تا 0.7 درصد افراد رخ می‌دهد. افراد مبتلا به آنژیوادما پس از مصرف دارو به سرعت (چند دقیقه تا چند ساعت پس از مصرف دارو) دچار تورم لب‌ها، زبان و گلو می‌شوند که می‌تواند تنفس را مختل کند. این علائم اورژانس پزشکی است و مهارکننده ACE باید قطع شود.

اختلاف اصلی بین ARB‌ها و مهارکننده‌های ACE این است که ARB‌ها باعث سرفه نمی شوند. برخی مصرف کنندگان ARB مبتلا به عوارضی همچون سردرد، تهوع، خشکی دهان یا درد شکمی می‌شوند. آنژیوادما با ARBs نسبت به مهارکننده‌های ACE کمتر دیده می‌شود.

• موارد استفاده از این داروها:

۱) درمان فشار خون بالا

۲) درمان نارسایی قلبی

۳) کمک به عملکرد قلب در پی سکته قلبی

۴) کمک به حفظ عملکرد کلیه در افراد دیابتی که دفع پروتئین ادراری دارند.

کاپتوپریل:

با توجه به تعداد بالای داروهای کم عارضه‌تر، مصرف این دارو برای کنترل مزمن فشار خون رو به کاهش است ولی مصرف خوراکی و زیرزبانی آن در برخی شرایط اورژانسی فشار خون توصیه می‌شود.

مصرف داروی کاپتوپریل در دوران بارداری ممنوع است و باعث اختلالات جنینی و سقط می‌شود.  

افرادی که در حال مصرف این دارو هستند و قصد بارداری دارند و یا از بارداری خود مطلع می‌شوند باید هر چه سریع‌تر جهت تعویض دارو با پزشک مشورت کنند.

نکاتی که لازم است در زمان مصرف این دارو بدانید و رعایت کنید:  

۱) برای کاهش احساس گیجی هنگام بالا و پایین رفتن از پله‌ها مراقب باشید و به آهستگی از حالت نشسته و یا خوابیده بلند شوید.

۲) حتما مصرف این دارو را به پزشک و یا پرستار خود اطلاع دهید. این دارو ممکن است روی تست‌های آزمایشگاهی تأثیراتی بگذارد.

۳) در صورت مصرف هم زمان داروی لیتیوم حتما پزشک خود را از این قضیه مطلع کنید.  

۴) درصورت مصرف هم زمان داروهای افزایش دهنده پتاسیم بدن حتما به پزشک خود اطلاع بدهید.  

۵) اگر روی رژیم بدون نمک یا کم نمک هستید حتما به پزشک خود اطلاع دهید.  

۶) در موارد کمی این دارو سبب کاهش گلبول‌های سفید دفاعی بدن می‌شود و فرد را مستعد عفونت و تب می‌کند. در صورت بروز تب با پزشک معالج مشورت کنید.

7) داروی کاپتوپریل را یک ساعت قبل از وعده غذایی مصرف کنید.

8) دارو را هر روز در ساعت مشخصی مصرف کنید و وعده‌ای را فراموش نکنید.

9) اگر دوزی از دارو را فراموش کردید هر چه سریع تر دوز فراموش شده را مصرف کنید. ولی اگر نزدیک به دوز بعدی باشد بهتر است از مصرف دارو برای دوز فراموش شده صرف نظر کنیم و  نیاز به دوبرابر کردن دارو در دوز بعدی نمی باشد.

لوزارتان:  

یکی از رایج ترین و پرکاربردترین داروهای کنترل فشار خون داروی لوزارتان است.

مصرف دارو باید یک یا دو بار در روز باشد و هیچ گاه این دارو سه بار در روز تجویز نمی‌شود. درصورتی که طبق عادت قبلی به طور اشتباه این دارو را سه بار در روز مصرف می‌کنید حتما با پزشک خود در این باره مشورت کنید.

عوارض جانبی این دارو معمولا خفیف و گذراست و به طور عمده شامل افت فشارخون، گیجی، اختلال عملکرد کلیوی، افزایش پتاسیم خون، کهیر و آنژیوادما، درد قفسه سینه، درد عضلانی، درد پشت، سرفه، اسهال و عفونت ادراری است.

در صورتی که یک نوبت مصرف دارو فراموش شود، به محض به یاد آوردن، آن نوبت باید مصرف شود، ولی اگر تقریبا زمان مصرف نوبت بعدی فرا رسیده باشد، از مصرف آن نوبت خودداری کرده و مقدار مصرف بعدی نیز نباید دو برابر گردد.

لوزارتان را می‌توانید، همراه با غذا یا با معده خالی مصرف کنید.

ممکن است بیمار بعد از مدتی علائم ناشی از پر فشاری خون را نداشته باشد، ولی حتی در صورت بهتر شدن نیز می‌بایست مصرف دارو ادامه یابد. هیچ گاه دارو را به‌ صورت ناگهانی و بدون تجویز پزشک قطع ننمایید.

مصرف لوزارتان در دوران بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود.  مصرف این دارو موجب آسیب و یا حتی مرگ جنین در حال رشد می‌گردد.

والسارتان:  

قرص والسارتان با نام برند دیووان یکی دیگر از داروهای این گروه است.

مصرف داروی والسارتان در دوران بارداری ممنوع است و در صورت اطلاع از حاملگی باید فورا قطع شود و با مشورت پزشک داروی دیگری جایگزین شود.

در افرادی که هم مبتلا به فشار خون بالا و هم دیابت هستند، داروی والسارتان مثل سایر داروهای این گروه انتخاب مناسبی برای کنترل فشار خون می‌باشد.

در موارد بسیار نادر ممکن است عوارض زیر با مصرف والسارتان دیده شود. در صورت مشاهده هر یک از این عوارض سریعا با پزشک خود مشورت کنید:  

علائم آلرژی و حساسیت

مشکلات کلیوی مثل کاهش حجم ادرار  

گیجی شدید و بیهوش شدن

تورم دست و پا

اختلال بینایی

3- مسدود کننده‌های کانال کلسیم (Calcium channel blocker)

گروهی از داروها که با مکانیسم مهار کانال‌های کلسیمی در کنترل فشار خون نقش دارند و از حدود سال ۱۹۸۰م (1359هـ.ش) برای کنترل این بیماری موثر شناخته شدند.

داروهای مسدود کننده کانال کلسیم، مقدار کلسیمی که به عضله صاف، در دیواره رگ‌های خونی و عضله قلب وارد می‌شود را کاهش می‌دهند. سلول‌های عضلانی نیاز به کلسیم دارند. بنابراین داروها با مهار و کم کردن کلسیم در غشاء سلول‌های عضلانی باعث ایجاد آرامش عروق خونی و کاهش فشار خون می‌شوند.

دو دسته اصلی از مسدود کننده‌های کانال کلسیم وجود دارد:

● دی هیدروپیریدین‌ها  شامل آملودیپین ، فلویدپین ، نیکاردیپین ، نیفدیپین  

● غیردی هیدروپیریدین‌ها  از جمله دلتیازم  و وراپامیل 

اثرات جانبی:

 اثرات جانبی بلوک کننده‌های کانال کلسیم بسته به داروی مورد استفاده متفاوت است. بیمارانی که داروی دی هیدروپیریدین مصرف می‌کنند ممکن است سردرد، گر گرفتگی، حالت تهوع، رشد بیش از حد بافت  لثه یا تورم اندام‌ها (ادم محیطی) پیدا کنند.

غیردی هیدروپیریدین‌ها گاهی اوقات می‌توانند ضربان قلب را کند کنند. سایر اثرات جانبی ممکن است شامل سردرد و تهوع با داروی دلتیازم و یبوست با داروی وراپامیل باشد.

آملودیپین:

یکی از پرمصرف ترین داروهای این گروه آملودیپین است.

این دارو در ایران به صورت قرص‌های ۵ میلی‌گرمی با نام‌های آملودیپین، آملوپرس، آملوبر، نورواسک و یا در ترکیب با سایر داروها از جمله در ترکیب با والزارتان، به نام‌های والزومیکس یا EXFORGE وجود دارد.

آملودیپین برای کنترل فشار خون در افراد مسن به خصوص افراد مسن با فشار خون بسیار بالا توصیه می‌شود.

یکی از شایع ترین عوارض مصرف آملودیپین، ادم محیطی و تورم ناحیه پا و مچ پا می‌باشد.  

۲ تا ۳ هفته بعد شروع مصرف این دارو، در حدود ۵ تا ۱۰ درصد مصرف کنندگان، ناحیه مچ پا به تدریج ورم پیدا می‌کند. این عارضه با مصرف آملودیپین در خانم‌ها بیشتر از آقایان دیده می‌شود.

در صورت مصرف هم زمان آملودیپین با داروهایی مثل انالاپریل یا والسارتان، تورم مچ پای ناشی از این دارو کمتر دیده می‌شود.

4- مسدود کننده‌های بتا (Beta blockers)

مسدود کننده‌های بتا برخی از اثرات سیستم عصبی سمپاتیک را مسدود می‌کنند، اثراتی که به دلیل استرس و فعالیت، باعث افزایش ضربان قلب و افزایش فشار خون می‌شوند. مسدود کننده‌های بتا باعث کاهش ضربان و فشار خون پمپاژ شده توسط قلب می‌شوند.

برخی از مسدود کننده‌های بتا موجود شامل آتنولول ، بیزوپرولول ، متوپرولول ، پروپرانولول  و تیمولول  هستند.

برخی از مسدود کننده‌های بتا فعالیت‌های ترکیبی دارند و هر دو گیرنده‌های بتا و آلفا را مسدود می‌کنند. این داروها شامل لابتالول  و کارودیلول  هستند.

اثرات جانبی:

- مسدود کننده‌های بتا ممکن است باعث تشدید شدن علائم آسم، سایر بیماری‌های ریوی یا بیماری رگ‌های خونی در خارج از قلب (مانند بیماری عروق محیطی) شوند. در نتیجه، این دسته از داروها معمولا برای بیماران با این شرایط، تجویز نمی‌شوند.

علاوه بر این، مسدود کننده بتا، علائم قند خون پایین (هیپوگلیسمی) را در افرادی که مبتلا به دیابت هستند و تحت درمان با انسولین قرار دارند، را پنهان می‌کند. مسدود کننده‌های بتا همچنین می‌توانند خستگی، بی‌خوابی، خواب‌های عجیب و غریب، کاهش توانایی در ورزش، کاهش ضربان قلب، جوش و کاهش دمای دست و پا به علت کاهش خون در این اندام‌ها را ایجاد کنند.

آتنولول با توجه به اثرات جانبی آن، کمتر توصیه می‌شود.

کارودیلول:

قرص کارودیلول از دسته مسدودکننده‌های بتا، برای درمان نارسایی قلب و همچنین درمان فشار خون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

قرص کارودیلول معمولا به صورت خوراکی همراه یا بدون غذا خورده می‌شود. معمولا پزشکان این قرص را برای هر 12 ساعت تجویز می‌کنند.

باید توجه داشته باشید که برای اینکه قرص کارودیلول بهترین اثر را داشته باشد، حتما باید داروی خود را به طور منظم و سر ساعت مقرر مصرف نمایید.

5- سایر داروها

برای درمان موارد مقاوم فشارخون، دسته‌های دارویی دیگری هم وجود دارند که تحت نظر پزشک متخصص شروع می‌شوند. این دسته‌ها شامل مسدود کننده‌های آلفا (مثل دوکسازوسین، پرازوسین و ترازوسین) و وازودیلاتورهای مستقیم (مثل هیدرالازین و مینوکسیدیل) هستند.

اثرات جانبی:

مسدود کننده‌های آلفا به ویژه در اولین دوز مصرفی می‌توانند از طریق کاهش فشار خون هنگام ایستادن باعث ایجاد سرگیجه شوند. ممکن است علائم مربوط به بزرگ شدن پروستات در آقایان مسن با درمان مسدود کننده آلفا تسکین یابد.  

اثرات جانبی مرتبط با وازودیلاتورهای مستقیم عبارتند از سردرد، یبوست، تورم  قسمت‌های پایین پا و ضربان قلب سریع. مینوکسیدیل همچنین ممکن است سبب رشد بیش از حد مو شود.

در این مقاله سعی شد تا تمام داروهای رایج کنترل فشار خون معرفی شود. نکته مهم در اثرگذاری این داروها این است که شما دقیقا به برنامه دارویی که پزشک برای شما تنظیم کرده است، عمل کنید و به هیچ وجه بدون نظارت پزشک دارویی را جا به جا نکنید، چه از نظر مقدار دارو و چه از نظر زمان استفاده از آن. حتما هر سوالی که دارید را از پزشکتان بپرسید و هر تغییری که در شرایط سلامتی تان ایجاد می شود را به او گزارش دهید.

فشار خونت رو کنترل کن، زندگی سالم رو تجربه کن!

فشار خون بالا یک قاتل خاموش است که می‌تواند عواقب خطرناکی برای سلامتی شما داشته باشد. خبر خوب این است که با اقدامات پیشگیرانه و درمان مناسب، می‌توانید فشار خون خود را کنترل کرده و از این عوارض خطرناک پیشگیری کنید.

دکتر محمد تقی نجفی، فوق تخصص کلیه و فشار خون، با سال‌ها تجربه و تخصص در درمان فشار خون بالا، می‌تواند به شما در رسیدن به این هدف کمک کند.

دکتر نجفی با ارائه راهکارهای علمی و تخصصی و تجویز داروهای مناسب به شما کمک می‌کند تا:

• فشار خون خود را کنترل کنید.
• از عوارض خطرناک فشار خون بالا مانند بیماری قلبی، سکته مغزی و نارسایی کلیه پیشگیری کنید.
• از زندگی سالم و پویا لذت ببرید.

همین امروز با دکتر نجفی نوبت بگیرید و برای تعیین وقت مشاوره اقدام کنید.

شما لایق یک زندگی سالم و بدون فشار خون بالا هستید!