دیالیز یک روش درمانی است که به افراد با مشکلات شدید کلیه کمک می‌کند. هنگامی که کلیه‌ها نمی‌توانند به درستی خون را تصفیه کنند، دیالیز وارد عمل می‌شود تا سموم، مواد زائد و آب اضافی را از بدن خارج کند. دیالیز معمولاً به دو شکل اصلی انجام می‌شود: همودیالیز و دیالیز صفاقی. در این مقاله، به توضیح دقیق‌تر هر یک از این روش‌ها، نحوه کار آن‌ها، موارد استفاده، مزایا و معایب آن‌ها، و تأثیرات این درمان بر کیفیت زندگی بیماران می‌پردازیم

کلیه‌ها و نقش آن‌ها در بدن

کلیه‌ها عضوی حیاتی در بدن انسان هستند که مسئولیت تصفیه خون و خارج کردن مواد زائد و سموم از بدن را بر عهده دارند. هر روز حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ لیتر خون از کلیه‌ها عبور می‌کند و کلیه‌ها آب اضافی، سموم و مواد زائد را از طریق ادرار دفع می‌کنند. کلیه‌ها همچنین وظیفه تنظیم میزان مایعات بدن، تعادل الکترولیت‌ها و فشار خون را بر عهده دارند. در صورتی که کلیه‌ها دچار نارسایی شوند، بدن قادر نخواهد بود به درستی این وظایف را انجام دهد، که می‌تواند منجر به انباشت سموم و مواد زائد در خون و در نهایت مسمومیت شود

نارسایی کلیه

نارسایی کلیه می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی از جمله دیابت، فشار خون بالا، عفونت‌های مزمن، یا بیماری‌های خودایمنی ایجاد شود. وقتی کلیه‌ها به اندازه کافی کار نمی‌کنند، بیمار ممکن است دچار علائمی مانند تورم دست و پا، خستگی مفرط، تهوع و مشکلات تنفسی شود. در موارد شدید، نارسایی کلیه می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد و نیاز به درمان فوری دارد. یکی از اصلی‌ترین درمان‌های نارسایی کلیه دیالیز است.

دیالیز چیست؟

دیالیز فرآیندی است که به‌صورت مصنوعی وظیفه تصفیه خون را انجام می‌دهد. در این روش، دستگاهی به عنوان کلیه مصنوعی عمل می‌کند و مواد زائد، نمک و آب اضافی را از بدن خارج می‌کند. دیالیز به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: همودیالیز و دیالیز صفاقی. هر یک از این روش‌ها دارای مزایا و معایب خاص خود هستند و پزشک بسته به وضعیت بیمار، یکی از آن‌ها را توصیه می‌کند.

همودیالیز

همودیالیز رایج‌ترین نوع دیالیز است. در این روش، خون بیمار از طریق یک لوله به دستگاه همودیالیز منتقل می‌شود. این دستگاه شامل فیلترهایی است که خون را تصفیه کرده و سپس خون تصفیه‌شده را به بدن بازمی‌گرداند. هر جلسه همودیالیز معمولاً ۳ تا ۵ ساعت طول می‌کشد و بیمار باید سه تا چهار بار در هفته به مراکز درمانی مراجعه کند

مراحل همودیالیز

1. دسترسی به خون: برای همودیالیز، لازم است که یک دسترسی به خون بیمار ایجاد شود. این دسترسی می‌تواند از طریق فیستول (پیوند یک شریان و یک ورید) یا کاتتر (لوله‌ای که در یک ورید بزرگ قرار داده می‌شود) باشد.

2. فیلتراسیون خون: خون بیمار وارد دستگاه دیالیز می‌شود و از فیلترهای خاصی به نام دیالیزور عبور می‌کند. این فیلترها مواد زائد، نمک و مایعات اضافی را از خون جدا می‌کنند.

3. بازگشت خون به بدن: خون تصفیه‌شده از طریق همان دسترسی به بدن بازمی‌گردد.

✅ مزایای همودیالیز

1. همودیالیز به‌طور مؤثر می‌تواند مواد زائد و مایعات اضافی را از بدن خارج کند.
2. تحت نظارت پزشکان و پرستاران انجام می‌شود که این باعث افزایش ایمنی بیمار می‌شود.
3. این روش معمولاً در مراکز درمانی انجام می‌شود که تجهیزات و امکانات بیشتری دارند.

❗ معایب همودیالیز

1. نیاز به مراجعه منظم به مراکز درمانی دارد، که ممکن است برای برخی افراد دشوار باشد.
2. هر جلسه همودیالیز می‌تواند ساعت‌ها طول بکشد.
3. برخی بیماران پس از همودیالیز احساس خستگی مفرط یا فشار خون پایین دارند.

دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی نوع دیگری از دیالیز است که در خانه قابل انجام است و نیاز به دستگاه‌های پیچیده‌ای ندارد. در این روش، مایعی به نام دیالیزات به داخل شکم بیمار تزریق می‌شود. این مایع با صفاق (غشاء نازکی که اندام‌های داخلی شکم را پوشش می‌دهد) تماس پیدا می‌کند. صفاق مانند یک فیلتر طبیعی عمل کرده و مواد زائد و مایعات اضافی از خون بیمار به داخل این مایع دیالیزات جذب می‌شوند. پس از چند ساعت، مایع حاوی مواد زائد از شکم بیمار خارج می‌شود و با مایع جدید جایگزین می‌شود.

مراحل دیالیز صفاقی

1. دسترسی به صفاق: یک کاتتر در شکم بیمار کار گذاشته می‌شود که از طریق آن مایع دیالیز به داخل شکم تزریق می‌شود.

2. فیلتراسیون توسط صفاق: مایع دیالیز چندین ساعت در شکم بیمار باقی می‌ماند و طی این مدت، مواد زائد و مایعات اضافی از خون به داخل مایع جذب می‌شوند.

3. خارج کردن مایع: پس از چند ساعت، مایع دیالیز همراه با مواد زائد از بدن خارج می‌شود و با مایع جدید جایگزین می‌شود.

✅ مزایای دیالیز صفاقی

1. بیمار می‌تواند این روش را در خانه و بدون نیاز به مراجعه به مراکز درمانی انجام دهد.
2. انعطاف‌پذیری بیشتری در برنامه‌ریزی درمان دارد و نیازی به انجام جلسات طولانی نیست.
3. دیالیز صفاقی پیوسته‌تر از همودیالیز عمل می‌کند و باعث می‌شود بدن به تدریج تصفیه شود.

❗ معایب دیالیز صفاقی

1. ریسک عفونت در محل کاتتر بالا است و بیمار باید به دقت بهداشت خود را رعایت کند.
2. این روش ممکن است برای همه بیماران مناسب نباشد، به‌ویژه کسانی که مشکلات دیگری مانند چسبندگی‌های شکمی دارند.
3. دیالیز صفاقی ممکن است به مرور زمان کارایی خود را از دست بدهد.

مقایسه همودیالیز و دیالیز صفاقی

انتخاب بین همودیالیز و دیالیز صفاقی بستگی به شرایط فیزیکی بیمار، سبک زندگی و توصیه پزشک دارد. همودیالیز معمولاً برای بیمارانی مناسب است که ترجیح می‌دهند درمان خود را تحت نظارت دقیق انجام دهند و نیازی به انجام مراحل درمان در خانه نداشته باشند. از سوی دیگر، دیالیز صفاقی به بیمارانی توصیه می‌شود که می‌خواهند درمان خود را با انعطاف بیشتری انجام دهند و از مراجعه مکرر به مراکز درمانی اجتناب کنند.

درمان جایگزینی مداوم کلیه (CRRT)

این درمان عمدتاً در بخش مراقبت های ویژه برای افراد مبتلا به نارسایی حاد کلیه استفاده می شود. همچنین به عنوان هموفیلتراسیون نیز شناخته می شود. دستگاهی خون را از لوله عبور می دهد. سپس یک فیلتر مواد زائد و آب را حذف می کند. خون همراه با مایع جایگزین به بدن بازگردانده می شود. این روش معمولاً روزانه و ۱۲ تا ۲۴ ساعت در روز انجام می شود.

تأثیرات دیالیز بر کیفیت زندگی

دیالیز، با وجود اینکه زندگی بیماران را نجات می‌دهد، می‌تواند تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی آن‌ها داشته باشد. بیمارانی که تحت دیالیز قرار می‌گیرند ممکن است به دلیل محدودیت‌های زمانی و فیزیکی ناشی از جلسات درمانی، دچار خستگی مزمن شوند. این افراد اغلب باید رژیم غذایی خاصی را رعایت کنند و میزان مصرف مایعات خود را محدود کنند که ممکن است چالش‌برانگیز باشد.

از طرفی، دیالیز می‌تواند باعث شود بیماران احساس کنند که آزادی و استقلال خود را از دست داده‌اند، چرا که نیاز به درمان مداوم و منظم دارند. با این حال، با پشتیبانی مناسب، بیمار می‌تواند زندگی با کیفیت و معناداری داشته باشد.

آیا خطراتی در ارتباط با دیالیز وجود دارد؟

در حالی که هر سه نوع دیالیز می توانند جان شما را نجات دهند، اما خطرات خاصی را نیز به همراه دارند.

⚠️ خطرات مرتبط با همودیالیز

خطرات همودیالیز عبارتند از:

1. فشار خون پایین
2. کم خونی یا نداشتن گلبول های قرمز کافی
3. گرفتگی عضلات
4. مشکل در خوابیدن
5. خارش
6. سطح بالای پتاسیم خون
7. پریکاردیت، التهاب غشای اطراف قلب
8. سپسیس
9. باکتریمی یا عفونت جریان خون
10. ضربان قلب نامنظم
11. مرگ ناگهانی قلبی، علت اصلی مرگ در افرادی که تحت دیالیز قرار می گیرند

خطرات مرتبط با دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی با افزایش خطر عفونت در داخل یا اطراف محل کاتتر در حفره شکمی همراه است. به عنوان مثال، پس از کاشت کاتتر، فرد می تواند پریتونیت را تجربه کند. پریتونیت یک عفونت غشای پوشاننده دیواره شکم است.

سایر خطرات عبارتند از:

1. ضعیف شدن عضلات شکم
2. قند خون بالا به دلیل دکستروز موجود در دیالیز
3. افزایش وزن
4. فتق
5. تب
6. دل درد

خطرات مرتبط با جایگزینی مداوم کلیه (CRRT)

خطرات مرتبط با جایگزینی مداوم کلیه CRRT عبارتند از:

1. عفونت
2. هیپوترمی
3. فشار خون پایین
4. اختلالات الکترولیت
5. خون ریزی
6. تاخیر در بهبودی کلیه
7. ضعیف شدن استخوان ها
8. آنافیلاکسی

اگر در حین دیالیز همچنان این علائم را داشتید، به پزشکی که درمان را انجام می دهد اطلاع دهید.

کسانی که تحت درمان‌های طولانی‌مدت دیالیز قرار می‌گیرند، در خطر ابتلا به سایر بیماری‌های پزشکی از جمله آمیلوئیدوز نیز هستند. این بیماری زمانی رخ می دهد که پروتئین های آمیلوئید تولید شده در مغز استخوان در اندام هایی مانند کلیه ها، کبد و قلب انباشته شوند. این معمولا باعث درد مفاصل، سفتی و تورم می شود.

برخی از افراد نیز ممکن است پس از دریافت تشخیص نارسایی طولانی مدت کلیه، دچار افسردگی شوند. اگر افکار مرتبط با افسردگی مانند افکار آسیب رساندن به خود یا خودکشی دارید، می توانید با روانشناس یا مشاوری که با او راحت هستید تماس بگیرید.

آیا جایگزینی برای دیالیز وجود دارد؟

دیالیز زمان بر و پرهزینه است. همه آن را انتخاب نمی کنند، به خصوص اگر نارسایی حاد کلیوی را تجربه می کنند.

اگر تصمیم دارید دیالیز را دنبال نکنید، گزینه های درمانی دیگری وجود دارد که ممکن است به مدیریت علائم شما کمک کند.

یکی از این گزینه ها مدیریت کم خونی است. هنگامی که کلیه ها به درستی کار می کنند، هورمون اریتروپویتین (EPO) به طور طبیعی در بدن تولید می شود. برای کمک به کلیه نارسا، می توانید هر هفته یک EPO تزریق کنید.

حفظ فشار خون خوب می تواند به کند شدن زوال کلیه شما کمک کند.
برای جلوگیری از کم آبی مایعات بنوشید.
قبل از مصرف داروهای ضدالتهابی، از جمله ایبوپروفن (ادویل) و دیکلوفناک (سولاراز، ولتارن) با پزشک خود مشورت کنید.

پیوند کلیه گزینه دیگری برای برخی افراد است. همچنین یک تعهد بلند مدت است. با پزشک خود صحبت کنید تا ببینید آیا پیوند برای شما مناسب است یا خیر. ممکن است کاندیدای مناسبی برای پیوند کلیه نباشید اگر:

1. استعمال دخانیات
2. به شدت از الکل استفاده کنید
3. چاق هستند
4. یک وضعیت سلامت روانی درمان نشده دارند

چگونه برای دیالیز آماده شوم؟

قبل از اولین درمان دیالیز، پزشک لوله یا دستگاهی را با جراحی کاشته تا به جریان خون شما دسترسی پیدا کند. این معمولا یک عملیات سریع است. شما باید بتوانید همان روز به خانه برگردید.

بهتر است در طول درمان های دیالیز لباس راحت بپوشید. همچنین دستورالعمل های پزشک خود را دنبال کنید. اینها ممکن است شامل ناشتا بودن برای مدت معینی قبل از درمان باشد.

چه نوع دیالیز را می توان در منزل انجام داد؟

همودیالیز و دیالیز صفاقی را می توان در خانه انجام داد. دیالیز صفاقی را می توان به تنهایی انجام داد، در حالی که همودیالیز به یک همراه نیاز دارد. همراه می تواند یک دوست یا یکی از اعضای خانواده باشد، یا می توانید یک پرستار دیالیز استخدام کنید.

با انتخاب هر نوع درمان، از قبل آموزش کاملی از یک متخصص پزشکی دریافت خواهید کرد.

چشم انداز بلندمدت برای فردی که به دیالیز نیاز دارد چیست؟

همه اختلالات کلیوی دائمی نیستند. دیالیز می تواند به طور موقت عملکردی مشابه کلیه ها داشته باشد تا زمانی که کلیه های شما خود را ترمیم کنند و دوباره به تنهایی شروع به کار کنند. با این حال، در بیماری مزمن کلیه، کلیه ها به ندرت بهبود می یابند. اگر این بیماری را دارید، باید به طور دائم دیالیز شوید یا تا زمانی که پیوند کلیه به یک گزینه تبدیل شود. تغییر سبک زندگی نیز لازم است. نفرولوژیست شما (پزشک کلیه) باید یک متخصص تغذیه در تیم خود داشته باشد تا به راهنمایی در انتخاب رژیم غذایی کمک کند.

در هنگام همودیالیز، مصرف پتاسیم، فسفر و سدیم خود را محدود کنید. این شامل سدیم آب سبزیجات و نوشیدنی های ورزشی است. شما باید میزان مصرف مایعات خود را ثبت کنید. وجود مایعات بیش از حد در بدن می تواند مشکلاتی را ایجاد کند.
برخی از منابع پنهان مایعات عبارتند از میوه ها و سبزیجات، مانند کاهو و کرفس.

هماهنگی با دیالیز ، شانس شما را برای نیاز به پیوند کلیه کاهش می دهد.

توقف دیالیز ❗

اگر در نظر دارید دیالیز خود را متوقف کنید، از پزشک خود بخواهید وزن و فشار خون شما را بررسی کند. این اندازه‌گیری‌ها می‌تواند به تعیین اینکه آیا دیالیز مؤثر است یا خیر کمک می‌کند.

قبل از قطع درمان، هر گونه نگرانی را با پزشک خود در میان بگذارید. در حالی که این حق شماست که هر گونه درمانی را در هر زمانی متوقف کنید، ممکن است به شما پیشنهاد کنند قبل از پایان دادن به این درمان نجات بخش با متخصص سلامت روان صحبت کنید. اگر وضعیتی که باعث نارسایی کلیه شده است اصلاح نشده باشد، توقف دیالیز در نهایت منجر به مرگ می شود.

ارتباط بین دیالیز و سنگ کلیه:

1. عملکرد کلیه‌ها: نارسایی کلیه که منجر به نیاز به دیالیز می‌شود، می‌تواند باعث تجمع مواد معدنی و مواد زائدی شود که ممکن است به تشکیل سنگ کلیه منجر شود. از طرف دیگر، اگر سنگ‌های کلیه باعث آسیب شدید به کلیه‌ها شوند، ممکن است نارسایی کلیه رخ دهد و نیاز به دیالیز باشد.

2. تغییر در تعادل مواد معدنی: در بیماران دیالیزی، تعادل مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر ممکن است تغییر کند که می‌تواند به تشکیل سنگ کلیه منجر شود.

3. کاهش تولید ادرار: بسیاری از بیماران که دیالیز می‌شوند، تولید ادرار کمی دارند یا اصلاً ندارند، که این موضوع می‌تواند به تجمع مواد معدنی و در نتیجه تشکیل سنگ‌ها منجر شود.

ارتباط بین دیالیز و دفع پروتئین:

1. نشانه‌ای از بیماری کلیوی: دفع پروتئین در ادرار معمولاً یکی از نشانه‌های اولیه آسیب کلیه‌ها است. پروتئینوری می‌تواند ناشی از بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا، گلومرولونفریت (التهاب فیلترهای کلیه) یا سایر بیماری‌های کلیوی باشد. اگر این مشکلات درمان نشوند یا بدتر شوند، ممکن است به نارسایی کلیه و در نهایت نیاز به دیالیز منجر شوند.

2. پیشرفت بیماری کلیوی: دفع پروتئین در ادرار به‌عنوان یکی از علائم پیشرفت بیماری کلیوی شناخته می‌شود. هرچه میزان پروتئین دفعی بیشتر باشد، نشان‌دهنده آسیب جدی‌تر به کلیه‌ها است و احتمال نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز افزایش می‌یابد.

3. کاهش پروتئینوری پس از دیالیز: با شروع دیالیز، بسیاری از افراد ممکن است دیگر ادرار تولید نکنند یا مقدار بسیار کمی ادرار داشته باشند، زیرا عملکرد کلیه‌ها به‌طور کامل مختل شده است. در نتیجه، دفع پروتئین از طریق ادرار نیز متوقف یا به شدت کاهش می‌یابد، اما این به معنی بهبود وضعیت کلیه‌ها نیست، بلکه نشان می‌دهد که کلیه‌ها دیگر به‌خوبی کار نمی‌کنند و دیالیز وظیفه تصفیه خون را بر عهده گرفته است.

ارتباط بین کراتینین بالا و دیالیز:

1. نشانگر نارسایی کلیه: افزایش سطح کراتینین یکی از شاخص‌های اصلی نارسایی کلیه است. هنگامی که کراتینین خون به میزان بحرانی می‌رسد (معمولاً بالای 5 تا 10 میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، این نشان می‌دهد که کلیه‌ها به‌طور جدی دچار اختلال شده‌اند. در این شرایط، پزشکان ممکن است دیالیز را توصیه کنند تا عملکرد کلیه‌ها را به‌طور مصنوعی جبران کنند.

2. دیالیز برای کاهش کراتینین: یکی از اهداف اصلی دیالیز، کاهش سطح کراتینین و سایر مواد زائد در خون است. با تصفیه خون از طریق دیالیز، کراتینین به‌طور موقت از بدن خارج می‌شود، اما چون مشکل اصلی (نارسایی کلیه) همچنان باقی است، دیالیز باید به‌طور منظم ادامه یابد تا سطح کراتینین و مواد زائد کنترل شود.

3. نارسایی مزمن کلیه: در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه (CKD)، سطح کراتینین به‌طور مداوم افزایش می‌یابد. وقتی کراتینین به سطح خطرناکی برسد و کلیه‌ها دیگر نتوانند وظیفه خود را انجام دهند، دیالیز به عنوان یک درمان ضروری می‌شود. هرچه سطح کراتینین بالاتر باشد، احتمال نیاز به دیالیز بیشتر است.

4. تاثیر دیالیز بر کراتینین: دیالیز سطح کراتینین را به‌طور موقت کاهش می‌دهد، اما بین جلسات دیالیز، سطح کراتینین دوباره افزایش می‌یابد. بنابراین، بیماران دیالیزی باید به‌طور منظم جلسات دیالیز را ادامه دهند تا سطح کراتینین در حد قابل قبول باقی بماند.

نتیجه‌گیری

دیالیز یک روش حیاتی برای افرادی است که از نارسایی کلیه رنج می‌برند. این روش با دو شکل اصلی همودیالیز و دیالیز صفاقی می‌تواند به جایگزینی عملکرد کلیه‌ها کمک کند و زندگی افراد را نجات دهد. هرچند هر یک از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند، انتخاب بهترین گزینه به نیازهای خاص هر بیمار بستگی دارد. با پیشرفت تکنولوژی و تحقیقات بیشتر، امیدواریم که دیالیز بهبود یافته و برای بیماران راحت‌تر شود.

آیا با نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز دست و پنجه نرم می‌کنید؟

نگران نباشید! دکتر محمد تقی نجفی، فوق تخصص کلیه، با سال‌ها تجربه و تخصص در درمان نارسایی کلیه و مدیریت دیالیز، آماده کمک به شماست.

دکتر نجفی با ارائه راهکارهای تخصصی و تنظیم دقیق برنامه‌های درمانی، به شما کمک می‌کند تا فرآیند دیالیز خود را به بهترین شکل ممکن مدیریت کرده و کیفیت زندگی خود را حفظ کنید.

بیماران بسیاری که با مشکلات کلیوی و نیاز به دیالیز روبرو بوده‌اند، با مراجعه به دکتر نجفی و دریافت مراقبت‌های مناسب، توانسته‌اند زندگی سالم‌تری داشته باشند و از عوارض نارسایی کلیه جلوگیری کنند.

شما نیز می‌توانید با مراجعه به دکتر محمد تقی نجفی، از تخصص و تجربه ایشان در مدیریت دیالیز بهره‌مند شوید و به سلامتی خود اعتماد کنید.