دیابت چی هستش؟ یه خلاصه ی دوستانه!

دیابت یه جور مریضی مزمنه که قند خون رو بالا میبره. دلیلش کمبود یا نبود انسولین توی بدنه یا اینکه بدن به انسولین مقاوم میشه. انسولین یه هورمون مهمه که به سلول ها کمک میکنه از قند (گلوکز) به عنوان انرژی استفاده کنن

بیماری دیابت چیست؟غیر خلاصه و علمی

دیابت یا مرض قند نوعی بیماری متابولیک (سوخت و ساز مواد غذایی) مزمن است. ماجرا از آنجا آغاز می‌شود که هورمونی به نام انسولین عملکرد خود را از دست می‌دهد. این هورمون توسط غده پانکراس یا همان لوزالمعده ترشح می‌شود. وظیفه اصلی آن، این است که گلوکز را به سمت سلول‌های بدن هدایت کند. زمانی که انسولین در انجام وظیفه خود ناتوان است، گلوکز به جای ورود به سلول، در خون انباشته می‌شود و به این ترتیب سطح آن در بدن بالا می‌رود؛ دقیقا همینجاست که می‌گوییم دیابت گرفتم

انواع دیابت

◀️ دیابت نوع ۱

• شروع اغلب در کودکی/نوجوانی اما ممکن است در هر سنی رخ دهد.

• درمان پایه: انسولین بازال–بولوس یا پمپ انسولین + آموزش دقیق پایش قند.

◀️ دیابت نوع ۲

• ارتباط قوی با اضافه‌وزن، سبک زندگی کم‌تحرک و سابقه خانوادگی.

• درمان مرحله‌ای: اصلاح سبک زندگی → متفورمین → افزودن GLP-1 یا SGLT2 (بر اساس قلب/کلیه/وزن) → در صورت نیاز انسولین.

◀️ دیابت بارداری (GDM)

• عدم تحمل گلوکز که معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری تشخیص داده می‌شود.

• مدیریت: رژیم، فعالیت، پایش قند؛ اگر کافی نبود، انسولین انتخاب اول است.

◀️ انواع دیگر (کم‌شیوع)

• MODY، LADA، دیابت‌های ثانویه به پانکراتیت/داروهای استروئیدی/سیستیک فیبروز و…

علت دیابت❓

علل دیابت براساس وضعیت عمومی شما، پیشینه خانوادگی، نژاد، سلامتی و عوامل محیطی متفاوت است. هیچ علت متداولی برای بروز آن وجود ندارد. از دلایل شناخته شده‌ایی که سبب بروز این بیماری می‌شوند، به موارد زیر اشاره شده است:

✅ وزن

هرچه بافت چربی بیشتری داشته باشید، سلول‌های شما در برابر انسولین مقاوم‌تر می‌شوند.

✅ عدم تحرک

تحرک کم باعث به وجود آمدن بالا رفتن قند خون می شود

✅ سابقه خانوادگی

اگر یکی از اعضای خانواده شما به این بیماری مبتلا باشد، ریسک بروز بیماری در شما بیشتر است.

✅ نژاد یا قومیت

این بیماری در برخی نژادها بیشتر دیده می‌شود. سیاهپوستان از جمله این نژادها هستند.

✅ سن

افزایش شما را بیشتر در معرض ابتلا به قند خون بالا قرار می‌دهد.

✅  بارداری

زنان باردار به دلیل تغییرات هورمونی در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.

✅ سندرم تخمدان پلی کیستیک

این مشکل می‌تواند در زنان  منجر به قند خون بالا شود.

✅ فشار خون بالا

افزایش فشار خون می تواند یکی از علل بالا رفتن قند خون شود.

✅ سطح غیر طبیعی کلسترول و تری گلیسیرید

هر چقدر سطح چربی خون بالا باشد، به همان میزان ریسک بروز این بیماری افزایش پیدا می‌کند.

✅ بیماری های ویروسی

ابتلا به برخی بیماری‌های ویروسی می‌تواند در بروز مرض قند نوع یک موثر باشد.

⚠️ علائم هشدار

• پرادراری، پرنوشی، گرسنگی یا خستگی غیرمعمول، کاهش وزن بی‌دلیل، تاری دید، تأخیر ترمیم زخم‌ها

• اورژانس‌ها: هیپوگلیسمی شدید (تعریق، لرزش، بی‌قراری، گیجی) و کتواسیدوز/هایپراسمولار.

عوارض دیابت

اگر دیابت به درستی درمان و کنترل نشود، با گذشت زمان می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی در نقاط مختلف بدن شود. همانطور که گفته شد، در این حالت سطح قند خون در بدن بالاست و از آنجا که خون در همه نقاط بدن جریان دارد، گلوکز اضافه به‌راحتی می‌تواند تاثیر منفی بر ارگان‌های مختلف بدن داشته باشد. عوارض ناشی از بیماری می‌تواند ناتوان کننده و حتی تهدید کننده زندگی باشد. در ادامه به شایع‌ترین عوارض این بیماری اشاره شده است.

◀️ عوارض دیابت نوع ۱

• بیماری قلبی و عروقی
• آسیب عصبی (نوروپاتی، Neuropathy)
• ناراحتی‌های کلیوی (نفروپاتی، Nephropathy)
• بیماری‌‌های چشم (رتینوپاتی، Retinopathy)
• زخم دیابتی
• بیماری‌های پوست و دهان

◀️ عوارض دیابت نوع ۲

عوارض دیابت نوع ۲ می‌تواند کوتاه مدت یا بلندمدت باشد. عوارض بلند مدت همان گزینه‌هایی هستند که در قسمت قبلی معرفی شدند. افت قند خون (هیپوگلیسمی) و افزایش قند خون (هایپرگلیسمی) از عوارض کوتاه مدت این بیماری معرفی شده‌اند.

◀️ زخم دیابت

علت زخم دیابتی به دلیل بالا بودن سطح قند خون است. این زخم بیشتر در پاها شایع است؛ اما در دست‌ و شکم نیز دیده می‌شود. سطح بالای قند خون به اعصاب و عروق خونی، آسیب وارد می‌کند. به همین دلیل جریان خون در این نواحی کاهش می یابد. این امر سبب می‌شود تا بهبود زخم‌ها با تاخیر انجام شود. این عارضه ۱۵ درصد از بیماران را درگیر خود می‌کند.

◀️ کمای دیابتی

از کمای دیابتی به عنوان یک وضعیت اورژانسی یاد می‌شود. در این حالت بیمار با افت با افزایش بیش از حد قند خون مواجه است. ناتوانی در صحبت کردن،  تغییر وضعیت ذهنی، مشکلات بینایی، خواب آلودگی، ضعف، سردرد و بیقراری از نشانه‌های رایج‌ آن هستند.

✔️ تشخیص

هرکدام از موارد زیر، در حضور علائم کلاسیک یا با تأیید تکراری، تشخیص دیابت را مطرح می‌کند:

A1C ≥ 6.5٪، قند ناشتا (FPG) ≥ 126 mg/dL، قند دو‌ساعته OGTT ≥ 200 mg/dL، یا قند تصادفی ≥ 200 mg/dL با علائم. همچنین پیش‌دیابت: A1C ۵.۷–۶.۴٪، FPG ۱۰۰–۱۲۵ و OGTT دو‌ساعته ۱۴۰–۱۹۹ 

دیابت بارداری

رویکرد یک‌مرحله‌ای (۷۵ گرم گلوکز)؛ تشخیص وقتی است که هرکدام از مقادیر زیر برابر/بالاتر باشد: ناشتا ≥ ۹۲، ۱ ساعته ≥ ۱۸۰، ۲ ساعته ≥ ۱۵۳ mg/dL. غربالگری معمول بین هفته‌های ۲۴–۲۸ انجام می‌شود. 

درمان و مدیریت

✅ اصول مشترک برای همه بیماران

• اهداف قندی به‌صورت فردمحور تعیین می‌شود و استفاده از فناوری پایش توصیه شده است. Diabetes Journals

• سبک زندگی: دست‌کم ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی در هفته (شدت متوسط)، تمرینات قدرتی ۲ بار در هفته، کاهش زمان نشستن و هدف کاهش وزن ۵–۱۰٪ برای نوع ۲. professional.diabetes.orgDiabetes Journals

✅ دارودرمانی در نوع ۲

متفورمین (مگر منع مصرف)

خلاصه ی متفورمین:

• دارویی برای کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 2.
• گاهی اوقات برای کمک به کاهش وزن استفاده می شود (توسط FDA تایید نشده).
• نحوه عملکرد: افزایش حساسیت به انسولین و کاهش تولید گلوکز کبد.
• ملاحظات: برای همه مناسب نیست، با برخی داروها تداخل دارد، عوارض جانبی دارد.
• مهم: طبق دستور پزشک مصرف کنید، قند خون را چک کنید، در صورت بارداری یا شیردهی و عوارض جانبی جدی به پزشک اطلاع دهید.
• توجه: این اطلاعات جایگزین مشاوره پزشکی نیستند.

برای اطلاعات بیشتر با پزشک خود صحبت کنید.

1. در حضور بیماری قلبی–عروقی آترواسکلروتیک، نارسایی قلبی یا بیماری مزمن کلیه: آگونیست‌های GLP-1 یا مهارکننده‌های SGLT2 با شواهد قلبی/کلیوی، حتی مستقل از A1C.

2. اگر اهداف محقق نشد: ترکیبی از داروها یا انسولین بازال؛ در صورت نیاز رژیم‌های پیچیده‌تر. 

✅ نوع ۱

• انسولین بازال–بولوس یا پمپ انسولین؛ CGM برای بهبود کنترل و کاهش هیپوگلیسمی توصیه می‌شود. 

✅ دیابت بارداری

• رژیم و فعالیت + پایش قند خون.

• اگر قندها به اهداف نرسید: انسولین درمان ارجح است (بررسی ایمنی داروها در بارداری لازم است).

• قرص دیابت

  در بیشتر موارد، تغییرات سبک زندگی برای کنترل قند خون بالا کافی هستند. در غیر اینصورت، چند نوع دارو وجود دارد که ممکن است کمک کننده باشند. در جدول زیر اطلاعات این داروها برای شما گردآوری شده است:

• 

تغذیه و سبک زندگی 🍽

◀️ مدل بشقاب دیابتی: نصف بشقاب سبزیجات غیرنشاسته‌ای، یک‌چهارم پروتئین کم‌چرب، یک‌چهارم کربوهیدرات پیچیده (غلات کامل/حبوبات).

◀️ کربوهیدرات‌ شماری و توزیع یکنواخت آن در وعده‌ها؛ هماهنگی با انسولین/داروها.

◀️ چربی‌های مفید: روغن زیتون، کنجد، مغزها؛ کاهش چربی‌های ترانس/اشباع.

◀️ فیبر: ۲۵–۳۵ گرم/روز (حبوبات، سبزیجات، میوه کامل).

◀️ خواب، استرس، سیگار: بهبود خواب و مدیریت استرس؛ ترک دخانیات به‌شدت توصیه می‌شود. Diabetes Journals

تکنولوژی‌های دیابت

• CGM (پایش مداوم گلوکز): کمک به کاهش A1C و هیپوگلیسمی؛ شروع زودهنگام برای افراد وابسته به انسولین توصیه شده است.

• پمپ انسولین و سیستم‌های حلقه‌بسته/کمک‌گرفته از هوش مصنوعی (AID): برای نوع ۱ و حتی برخی بیماران نوع ۲ وابسته به انسولین سودمند است. Diabetes Journalsomnipod.com

علائم دیابت

از شایع و رایج‌ترین علائم این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تکرر ادرار
• احساس تشنگی شدید و نوشیدن مایعات زیاد
• گرسنگی شدید
• خستگی زیاد
• اختلالات بینایی مانند تاری دید
• زخمی که به خوبی ترمیم نمی‌شود.
• خشکی دهان
• کاهش وزن

علائم دیابت نوع ۱

علائم زیر مربوط به دیابت نوع ۱ هستند:

• گرسنگی بیش از حد
• تشنگی بیش از حد
• تاری دید
• خستگی
• ادرار مکرر
• کاهش وزن چشم‌گیر در زمان کم

قند خون بالا می‌تواند زمینه را برای بروز کتواسیدوز یا اغمای دیابتی مهیا کند. این عارضه می‌تواند با نشانه‌های زیر همراه باشد. از آن به عنوان یک فوریت اورژانسی یاد می‌شود.

تنفس سریع

• خشکی پوست و دهان
• چهره سرخ
• بوی دهان میوه‌مانند
• حالت تهوع
• استفراغ یا درد معده

با مشاهده این علائم لازم است با پزشک فوق تخصص غدد مشورت داشته باشید.

علائم دیابت نوع ۲

دیابت نوع ۲ می‌تواند به آرامی ایجاد گردد. علائم ممکن است در ابتدا خفیف بوده و به سادگی از آن صرف‌نظر کرد. علائم اولیه بیماری عبارتند از:

• گرسنگی دائم
• فقدان انرژی
• خستگی
• کاهش وزن
• تشنگی زیاد
• ادرار مکرر
• خشکی دهان
• خارش پوست
•  تاری دید

هرچه بیماری پیشرفت کند، علائم آن شدید‌تر و خطرناک‌تر می‌شود. اگر میزان قند خون شما برای مدت طولانی بالا باشد، احتمال دارد علائم زیر را نیز تجربه کنید:

• عفونت مخمری
• زخم‌هایی که به آرامی ترمیم می‌شوند.
• لکه‌های سیاه روی پوست، بیماری که آکانتوز نیگریکانس (تیرگی پوست) نامیده می‌شود.
• درد پا
• اختلال نعوظ (ED)
• آسیب به سیستم عصبی خودمختار (ANS)
• برگشت انزال

مشکلات اورولوژیکیاحساس بی‌حسی در نوک انگشتان، یا نوروپاتی

عوارض و غربالگری‌های دوره‌ای

• چشم: معاینه سالانه رتینوپاتی.

• کلیه: آلبومین ادرار و eGFR سالانه.

• عصب و پا: معاینه نوروپاتی/زخم پا.

• قلب و عروق: کنترل فشارخون/لیپید، آسپیرین در گروه‌های منتخب.

جدول مقایسه سریع انواع دیابت

پرسش‌های متداول

۱) قند ناشتا باید چقدر باشد؟
زیر ۱۰۰ mg/dL طبیعی، ۱۰۰–۱۲۵ پیش‌دیابت، ≥۱۲۶ دیابت (با تأیید). 

۲) A1C مناسب چیست؟
بسته به فرد؛ برای بسیاری از بزرگسالان نزدیک ۷٪ هدف رایج است، اما بر اساس سن، هیپوگلیسمی و بیماری‌های همراه تغییر می‌کند. 

۳) برای نوع ۲ از کجا شروع کنم؟
تغییر سبک زندگی + متفورمین؛ سپس بر اساس قلب/کلیه/وزن از GLP-1/SGLT2 استفاده می‌شود. 

۴) در بارداری چه زمانی OGTT لازم است؟
معمولاً هفته‌های ۲۴–۲۸؛ آستانه‌ها: ۹۲/۱۸۰/۱۵۳ mg/dL.

۵) در روزمره چه‌قدر ورزش کنم؟
حداقل ۱۵۰ دقیقه تمرین هوازیِ متوسط در هفته + قدرتی ۲ نوبت.